İRTİCA (2)

2. OSMAN NE YAPMAK İSTİYORDU?
Tarihçi İsmail Hami Danişmend’in bu konudaki tespitleri şöyledir:
* Yozlaşmış Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıp, Anadolu Türkleri ile Mısır, Suriye ve Irak Türkmenleri’nden yeni bir ordu kurmak.
* İlmiye sınıfını oluşturulan ulemanın siyasi ve mali nüfuzunu denetim altına almak.
– Sarayı tasfiye etmek ve biteviye yabancı cariyelerle evlenen, vehayut onları odalık alan Hanedan’ın Türk ailelerinden nikahla kız almasına yol açmak. (Nitekim Hotin seferi dönüşünde üç Türk kızını, zevce olarak nikahlamıştır.)
* Kılık kıyafette değişiklik yapmak.
* Fatih’le Kanuni’nin artık eskiyen mevzuatı yerine, yeni hayat şartlarına uygun kanunlar yapmak.
Genç ve tecrübesiz 2. Osman’ın bu niyetlerini sezen devşirme devlet adamları, devşirme askerler ve saraydaki dönme kadınlar cuntası Genç Osman’ın acıklı sonunu hazırladı.
KADIZADELİLER İSYANI. Tarikat-ı Muhamme diye mensubu Birliği Mehmet Efendi’nin fikirlerini benimseyen dar görüşlü kimselerin meydana getirdiği isyan hareketidir. Kadızade Mehmet Efendi (öl. 1635), Hz. Muhammed’den sonra yapılan herşeyi haram saydı, müsbet ilimleri, özellikle matematiğin öğretilmesini engellemeye çalıştı. Kadızadeli taifesi, Halveti Tekkelerine hücum ettiler. Köprülü Mehmet Paşa’nın sadrazam oluşunun 8. günü (2 Ekim 1656) Fatih Camii’nde toplandılar. Bir kısım esnaf da onlara katıldı. Maksatları İstanbul’da bulunan tekkeleri, camilerin birden fazla minarelerini yıkmak, İstanbul’u Hz. Muhammed devrinin Mekke’sine benzetmekti. KÖPRÜLÜ, onları vazgeçirtmek istedi, karşı koymaları üstüne gereği yapıldı, birçoğu yakalanıp Kıbrıs’a sürüldü.
Tarihçi Naima, Kadızadelilerin gerici düşüncelerini yerer, onların alay konusu olan düşünceleri hakkında örnekler verir.
PATRONA HALİL İSYANI. Osmanlı devri yenilik hareketlerinin başı sayılan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ile çevresindeki yöneticilere karşı girişilen bir irtica hareketidir.
Matbaanın kurulması dahil, Lale Devri’nde yapılan yenilik ve imar faaliyetine karşı olan bazı kimseler bir isyan hareketi hazırladılar. 28 Eylül 1730 günü bunların kışkırttığı Arnavut Patrona Halil, Ulah devşirmesi Muslu Beşe ve 17 arkadaşı ayaklandılar. “Şerr ile davamız vardı. Muhammed ümmetinden olanlar Sancak altına gelsin” diye naralar attılar. Bir kısım halk arkalarından gitti. Şeyhülislam Abdullah Efendi de asileri destekledi. İbrahim Paşa yakalandı, şehirdeki konaklar yağma edildi. İki gün sonra İbrahim Paşa ile damadı öldürüldü. Tahttan indirilen 3. Ahmet’in yerine 1. Mahmut geçti.
KABAKÇI MUSTAFA İSYANI 3. Selim, yenilikçi ve reformcu bir padişah idi. Yakın çevresinde aynı düşünceye sahip devlet adamları vardı. ‘Nizam-ı Cedit’ adı ile yeni bir askeri sınıf kurdu. ‘Mühendishane ve Kumbarahane’ gibi teknik eğitim okulları da açan 3. Selim çok geçmeden bu yeni düzene ve yeniliğe aleyhtar bir kısım ulema ve ocaklının tepkisi ile karşılaştı. Bunların propagandaları ile kamuoyu Selim’in aleyhine döndü.
Şeyhülislam Ataullah ve Sadaret Kaymakamı Köse Musa Paşa’nın telkinleriyle hareket eden vaizler, camilerde ‘Askere pantolon ve ceket giydirip frenk hocalara teslim eden padişah’ diyerek 3. Selim’i kınadılar.
Devam edecek. Hoşça kalın…

29 MART – TOKAT GAZETESİ