By BASIN’ın EVRİMİ (2)
TÜRKİYE’de ilk gazete, TAKVİM-İ VAKAYİ’dir. Osmanlı Devleti’nin ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vakayı 1831 yılında Sultan 2. Mahmut’un fermanıyla çıkmıştır. Bundan önce birkaç süreli yayın çıkmışsa da, bir kısmı Fransız Sefaretince Fransızca, biri de Mısır’da Türkçe ve Arapça yayınlanan (1828) Vakayi-i Mısrıyye adlı gazete olduğundan, bunların gerçek Türk Basını ile pek ilgili olmadıkları düşünülür.
1860’da Şinasi ve Agâh Efendi’nin birlikte çıkardıkları TERCÜMAN-ı AHVAL gazetesi ile gerçek Türk Gazeteciliği başlamıştır. Şinasi 1862’de kendi başına TASVİR-İ EFKAR’ı çıkarmayı başarmıştır. Tasvir-i Efkâr’ın ilk sayısı, padişah Abdülaziz’e sunulduğunda, Abdülaziz’in Şinasi’ye 500 altın ödül vermek istediği, Şinasi’ni bunu almadığı söylenir. İki yıl sonra Şinasi Avrupa’ya gidince gazeteyi Namık Kemal üstlenmiştir.
Namık Kemal’in Avrupa’ya gidişiyle de Tasvir-i Efkâr’ın sahipliğini Recaizade Mahmut Ekrem almıştır. O devirde, Şinasi yalnız gazetecilikte değil, matbaacılığın gelişmesinde de adı anılan bir aydındır.
Tanzimat döneminde, Tercüman-ı Ahval ile Tasvir-i Efkâr’dan başka, Ceride-i Askeriye (1863), Takvim-i Ticaret (1865), Muhbir (1866), Ayine-i Vatan (1866), Vatan (1867), Utarit (1867) ve Terakki (1868) adlı gazeteler de yayınlanmıştır. Gazeteci Ali Suavi’nin çıkarttığı Muhbir, 32 sayı çıktıktan sonra kapatılmıştır. 1867’de Ali Paşa’nın sadrazamlığı sırasında, Basın tarihimize “Kararname-i Ali” adıyla geçen Hükümet Kararnamesi, Basın’a uygulanan ilk sansür mevzuatıdır. 2. Abdülhamit döneminde sansür, ağırlaşarak devam etmiştir. 1867-1876 tarihleri arasında başta Ahmet Mithat Efendi olmak üzere birçok yazar sürgün ve başka cezaları göze alarak, çeşitli gazeteleri çıkarmayı başarmışlardır.
Takvim-i Vakayi’nin çıkışını takip eden yarım yüzyıl içinde İstanbul’da yüz kadar gündelik gazete ve dergi çıkarılmıştır. 1908 ihtilali ile geniş bir hürriyet dönemi açılınca Meşrutiyet ilanını takip eden iki ay içinde yayına başlayan gazete sayısı 200’e varmıştır. Bunlar arasında en mühimleri Tanin (Hüseyin Cahit). Yeni Gazete (A. Zühtü), Yeni Tasvir-i Efkâr (Ebüzziya Tevfik) adlı gazetelerdir. “31 Mart Vakası”ndan sonra Basın’a tekrar sansür konmuştur. 1911-1918 yıllarının önde gelen gazeteleri Tevhid-i Efkâr, Ati, Akşam, Yenigün ve Zaman olmuştur. Anadolu’da Kuva-yı Milliye hareketi başlar başlamaz. 14 EYLÜL-1919’da Sivas’da İRADE-İ MİLLİYE, 23 Nisan 1920’de Ankara’da HAKİMİYEİT-i MİLLİYE (sonradan ULUS) gazeteleri yayınlanmıştır.
ANADOLU’da kuva-yı milliye hareketi ve İstiklal Savaşı sürerken, İstanbul’da AKŞAM, TEVHİD-İ EFKÂR, İLERİ, VAKİT gibi gazeteler, MUSTAFA KEMAL PAŞA önderliğindeki büyük mücadeleyi vargüçleriyle desteklemişlerdir.
CUMHURİYET’in ilanı yılında Ahmet Emin (Yalman) tarafından VATAN, kısa bir süre sonra da Yunus Nadi tarafından CUMHURİYET gazeteleri çıkarılmaya başlanmıştır.
Sivas’ta İrade-i Milliye gazetesinin ilk çıktığı 14 Eylül 1919 tarihinin yıldönümleri sonradan BASIN BAYRAMI kabul edilmiştir.
Yarın devam etmek üzere hoşça kalın.
23 MART – TOKAT GAZETESİ
