By ULUSAL KURTULUŞ SAVAŞINDA TÜRK BASINI
Günümüzde tek kelimeyle MEDYA diye de adlanan BASIN, “yazılı”, “görsel” ve “sözlü” olmak üzere etkindir. Bunlara son zamanda bir de “İnternet gazeteciliği” eklenmiştir. Tabii ki BASININ ortaya çıkışı yazılı basınla, başka deyişle GAZETE ile olmuştur.
Gazete ve gazeteciliğin ağırlıklı kesimini ise “GÜNLÜK GAZETELER” teşkil eder. Günlük gazeteleri de resmi veya yarı resmiler, bir de özel kişiler tarafından çıkarılanlar diye ayrıca sınıflamak gerekir.
Resmi veya yarı resmi gazeteler olaylar tarihe mal olduktan sonra, 1. derecede kaynak olma özelliklerini yitirirler. Çünkü, elde bulunan resmi belgeler (Devlet Arşivi) araştırmaya açılmış ise, bunlar daha önemli ve öncelikli kabul edilir. Buna karşın özel kişilerin yayınlamış olduğu gazeteler, çıktıkları devrin kamuoyunu yansıttıklarından tarihi kaynak ve toplumsal yaşamın tanığı olma özelliklerini zamanla yitirmezler.
KURTULUŞ SAVAŞI basını üzerinde yapılan çalışmalardan çıkartılan sonuç şudur: Çeşitli kesimlerin görüşlerini yansıtan gazetelerin haftalık olarak çıkan çok azı dışında, büyük çoğunluğu haftada birkaç kez veya günlük olarak yayınlanmıştır. Gazetelerden sonra dergiler, basınla ilgili kitap ve makaleler gelir.
Kurtuluş Savaşında ANADOLU gazetelerinin çoğu düzensiz olarak ve kimi zaman uzun aralıklarla yayınlanabilmiştir. Dergiler ise daha da düzensiz çıkmıştır. Bunun başlıca nedeni para, kâğıt ve eleman yetersizliğidir. ANADOLU’da yayın hayatını önemsiz bir takım aksamalar dışında o dönemde günlük olarak şu gazeteler sürdürmüştür:
İRADE-İ MİLLİYE, HÂKİMİYET-İ MİLLİYE, ALBAYRAK, AÇIKSÖZ, ÖĞÜT, BABALIK, YENİ GÜN, YENİ ADANA, İZMİR’e DOĞRU, İSTİKBAL.
Bu gazeteler ulusal direnişi ve kurtuluş savaşını bütün güçleriy le desteklemişlerdir. Bunlardan YENİ GÜN gazetesinin ilk sayısı 2 EYLÜL 1918 tarihinde İSTANBUL’da çıkmış, daha sonra yayınını 10 AĞUSTOS 1920’den itibaren ANKARA’da “ANADOLU’da YENİGÜN” adıyla sürdürmüştür. 7 MAYIS 1924’den itibaren de “CUMHURİYET” adı altında devam etmiştir; günümüzde de bu isimle çıkmaktadır.
İRADE-İ MİLLİYE: 14 EYLÜL 1919’da SİVAS’ta Mustafa Kemal tarafından HEYET-İ TEMSİLİYE adına kurulmuş ve çıkış izni Sivas gençlerinden Selahattin (Ulusalerk) adına alınmıştır. Yazı İşleri Müdürlüğünü Mazhar Müfit (Kansu) yapmıştır. ATATÜRK İhtilali’nin ilk gazetesidir. 1922 sonuna kadar üç yıl yayınlanmıştır.
HAKİMİYET-İ MİLLİYE: İlk sayısı 10 OCAK 1920’de çıkmış olan bu gazete, ANKARA’da ANADOLU ve RUMELİ MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ HEYET-İ TEMSİLİYESİ adına MUSTAFA KEMAL
tarafından kurulmuştur. Sorumlu Müdürü Recep Zühtü’ydü. İlk yazıların çoğu Mustafa Kemal tarafından yazdırılmış olup, ULUSAL KURTULUŞ Hareketi’nin sözcüsü olması bakımından da TBMM Hükümeti’nin yarı resmi organı sayılmıştır. Daha sonraları “ULUS” adını almış olan gazete, uzun zaman yayın hayatına devam etmiştir.
Yukarıda saydığımız gazetelerden YENİ ADANA 25 ARALIK 1918’den itibaren çıkmaya başlamış olup bugün de yayın hayatını sürdürmektedir. 15 HAZİRAN 1919 tarihinde KASTAMONU’da çıkmaya başlayan AÇIKSÖZ Gazetesi ise 1937 yılından beri de DOĞRU SÖZ adıyla çıkmaya devam ettiğini görmekteyiz.
Bugün olduğu gibi KURTULUŞ SAVAŞI döneminde de BASININ ağırlık merkezi İSTANBUL’du. Peki, o devirde İSTANBUL BASINI, ulusal direnişe tümüyle karşı mıydı? O devir İstanbul Basınının ANADOLU’daki Kuva-yı Milliye hareketine ve Mustafa Kemal’e tümüyle karşı olduğuna dair zan ve bilgi yanlıştır. Karşı olanlar elbette vardı. Ama tıpkı Anadolu Basını gibi ulusal direnişi destekleyen gazeteler de vardı. Ulusal Kurtuluş Savaşından yana olan İSTANBUL Gazetelerinin isimlerini hem bu yanlış zan ve bilgiyi düzeltmek, hem de değerbilirlik adına burada sayalım:
TASVİRİ EFKAR, VAKİT, İKDAM, İLERİ, YENİ GÜN (daha sonralar, CUMHURİYET), AKŞAM. Dergi olarak da SEBİLÜRREŞAT.
İSTANBUL’da ULUSAL KURTULUŞ SAVAŞI’na karşı olan başlıca gazete ve dergiler de şunlardı: ALEMDAR (Takvimli Gazete, Tesrih adlarıyla da çıktığı olmuştur), PEYAM-I SABAH, İSTANBUL adlı gazeteler ile AYDEDE ve ÜMİT adlı dergiler.
Peki, ANADOLU BASINI içinde, Ulusal Kurtuluş Savaşı’na karşı olan gazete hiç mi yoktu? Vardı. Onların isimlerini de verelim: Ali İlmi tarafından Adana’da 1918-1921 yılları arasında haftada iki kez yayınlanmış olan FERDA Gazetesi, azınlıklardan yana yazılarıyla dikkati çekmiştir. Gazete Fransa’nın maddi ve manevi desteğini görmüştür. Ulusal direnişe karşı olan diğer bir gazete de Ömer Fevzi’nin çıkardığı İRŞAT idi. Bu gazete, AĞUSTOS 1920’den şehrin kuruluşuna kadar BALIKESİR’de yayın yapmıştır.
Hem yakın tarihimize, hem de basın tarihimize malolmuş bilgi ve belgelerden çıkan sonuç şudur. TÜRK BASINI’nı ANADOLU BASINI ve İSTANBUL BASINI olarak çıkış yerleri itibariyle belirlerken, bunun dışında ayrımcılığa veya karşıtlığa yol açabilecek tanımlamalardan ve yanlış bilgilerden kaçınmak ve TÜRK BASINI’nı bir bütün olarak düşünmek gerekir.
Hoşça kalın…
1 HAZİRAN TOKAT GAZETESİ
